HAKİMİN REDDİ

21 June 2023 Wednesday

HAKİMİN REDDİ

Hakimin reddi, hakimin davada tarafsızlığından şüphe duyulan hallerde söz konusudur. Hakimin reddi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda 36. Madde ve devamında düzenlenmektedir.

HMK’da hakimin reddi ile hakimin davaya bakmaktan yasaklılığını karıştırmamak gerekir. Hakimin bakmakta olduğu davada tarafsız olacağının mutlak sayılmadığı hallerde ret kurumu uygulaması söz konusudur.

Ret Sebepleri

HMK MADDE 36- (1) Hâkimin tarafsızlığından şüpheyi gerektiren önemli bir sebebin bulunması hâlinde, taraflardan biri hâkimi reddedebileceği gibi hâkim de bizzat çekilebilir. Özellikle aşağıdaki hâllerde, hâkimin reddi sebebinin varlığı kabul edilir:

a) Davada, iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş olması.

b) Davada, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye kanunen gerekmediği hâlde görüşünü açıklamış olması.

c) Davada, tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş olması; uyuşmazlıkta arabuluculuk veya uzlaştırmacılık yapmış bulunması.

ç) Davanın, dördüncü derece de dâhil yansoy hısımlarına ait olması.
d) Dava esnasında, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması. Olarak düzenlenmiştir.

Hakimin reddi için, hakimin tarafsızlığından kuşku duyulabilecek bir sebep olmalıdır. Her bir sebep değil, yalnızca önemli olan sebepler ret sebebi teşkil eder. HMK m. 36/1‘a, b, c, ç, d önemli ret sebeplerinin örnekleridir. Bu hallerde, hakimin reddi sebebinin varlığı kabul edilir (m. 36/1, cümle 2). Bunlar dışındakiler, ilgili merciin önemli görmesi durumunda, bir ret sebebi olabilecektir. HMK m. 36’da yer alan somut örneklerden birinin varlığında, hakimin reddi talebi kabul edilmek zorundadır veya hakim görülmekte olan davadan çekilmelidir (HMK m. 36/1). Öğretiye göre, yasaklılık sebeplerinin, ret sebebi oluşturmasının ve bu durumda ret sebebini ileri sürmenin belli bir süreye bağlı olmamasının kanuni düzenlemeye konu olmasında isabet bulunmaktadır.

Hâkim, reddini gerektiren sebeplerden biri varken bizzat çekilmezse, iki taraftan biri ret talebinde bulununcaya kadar davaya bakabilir. Davanın taraflarından her biri yargıcı reddedebilir. Zorunlu dava arkadaşları hep birlikte reddedebilir. İhtiyari dava arkadaşları ise tek başına hakimi reddedebilir. Tarafların hakimi reddi süreye bağlanmıştır .Hakimin reddi nedenini bilen tarafın ,ret istemini en geç ilk duruşmada ileri sürmesi gerekir. Belirtilen sürede yapılmayan ret istemi dinlenmez. Bu husus HMK 38/1 maddesinde hükme bağlanmıştır.

Ret Usulü

MADDE 38- (1) Hâkimin reddi sebebini bilen tarafın, ret talebini en geç ilk duruşmada ileri sürmesi gerekir. Taraf, ret sebebini davaya bakıldığı sırada öğrenmiş ise en geç öğrenmeden sonraki ilk duruşmada, yeni bir işlem yapılmadan önce bu talebini hemen bildirmek zorundadır. Belirtilen sürede yapılmayan ret talebi dinlenmez.

(2) Hâkimin reddi, dilekçeyle talep edilir. Bu dilekçede, ret talebinin dayandığı sebepler ile delil veya emarelerin açıkça gösterilmesi ve varsa belgelerin eklenmesi gerekir.

(3) Hâkimin reddi dilekçesi, reddi istenen hâkimin mensup olduğu mahkemeye verilir.

(4) Ret talebi geri alınamaz.

(5) Hâkimi reddeden taraf, dilekçesini karşı tarafa tebliğ ettirir. Karşı taraf bir hafta içinde cevap verebilir. Bu süre geçtikten sonra yazı işleri müdürü tarafından ret dilekçesi, varsa karşı tarafın cevabı ve ekleri, dosya ile birlikte reddi istenen hâkime verilir. Hâkim bir hafta içinde dosyayı inceler ve ret sebeplerinin kanuna uygun olup olmadığı hakkındaki düşüncesini yazı ile bildirerek, dosyayı hemen merciine gönderilmek üzere yazı işleri müdürüne verir.

(8) Hâkimi çekilmeye davet, hâkimin reddi hükmündedir.

Öğretiye göre, hakimin reddi hakkındaki hükümler kamu düzenine ilişkindir. Yargıtay’a göre de hakimin reddi kamu düzeni ile ilgilidir. Hakimin reddedilmesi bir kuşkuya yol açar. Hakimin kişiliğini ve çevresini olumsuz yönde etkiler. Hakimin kişiliğinin gerçek dışı isnatlardan korunması gerekir. Yargıtay’ın bu kararı, hakimin itibar kaybının önüne geçilmesine ve hakimin reddinin kamu düzeni ile ilgili olduğuna vurgu yapması yönüyle isabetlidir. Hakimin reddi, dilekçeyle talep edilir. Yazılı dilekçe ile yapılması, hakimin manevi nüfuzunun sarsılmasını önler. Bu konuda Yargıtay’a göre: “Hukuk Usulüne göre hakimin reddi geçerlilik şekline bağlanmıştır. Bu şekil ret hususunda düzenlenecek bir dilekçenin verilmesinden ibarettir. Bu şekil tamamlanmadıkça hakim reddinden bahsedilemez. Reddi hakim dilekçesi dosyaya konmadan inceleme yapılması ve hüküm verilmesi yolsuzdur” . Bu karar, Kanunun amacına uygundur. Hakimin reddine ilişkin dilekçede, ret talebinin dayandığı sebepler ile delil veya emarelerin açıkça gösterilmesi ve varsa belgelerin eklenmesi gerekir. Diğer bir ifadeyle dilekçede her türlü delil, ret sebebinin gerekçesi ve hakimin hangi sebeple reddedildiği gösterilmelidir. Hakimin reddi dilekçesi, reddi istenen hakimin mensup olduğu mahkemeye verilir.

Ret İsteminin Geri Çevrilmesi

Hakimin reddi talebi, bazı hallerde kabul edilmeyerek geri çevrilir. Bu haller, HMK 40. Maddede düzenlenmiş olup, özellikle davanın kötü niyetle geri bırakılmasını önlemek amacıyla kabul edilmiştir.

MADDE 41- (1) Hâkimin reddi talebi, aşağıdaki hâllerde kabul edilmeyerek geri çevrilir: a) Ret talebi süresinde yapılmamışsa.
b) Ret sebebi ve bu sebebe ilişkin inandırıcı delil veya emare gösterilmemişse.
c) Ret talebinin davayı uzatmak amacıyla yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa.

(2) Bu hâllerde ret talebi, toplu mahkemelerde reddedilen hâkimin müzakereye katılmasıyla; tek hâkimli mahkemelerde ise reddedilen hâkimin kendisi tarafından geri çevrilir.

(3) İlk derece mahkemesinin bu kararlarına karşı istinaf yoluna, bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin başkan ve üyeleri hakkındaki kararlarına karşı da temyiz yoluna ancak hükümle birlikte başvurulabilir.

Ret Talebinin İncelenmesi

Hakimin reddi talebine ilişkin karar, dosya üzerinden (duruşma yapılmaksızın) inceleme ile veya duruşma yapılarak verilebilir. İncelemeyi yapacak merci duruşma yapıp yapmamakta serbesttir. HMK ‘ya göre, hakimin reddine ilişkin karar, tarafların dinlenmesi veya dosya üzerinde gerekli incelemeler yapılarak verilebilir. Bu konuda ret talebini inceleyen merciin takdir yetkisi mevcuttur. Ret talebinin, taraf teşkili sağlanmadan dosya üzerinden incelenmesi mümkündür.

Reddedilen hakim, kural olarak davaya bakamayacaktır. Fakat, istisnai durumlarda reddedilen hakimin, bazı iş ve davalara bakması mümkündür. Reddi istenen hakim, ret hakkında merci tarafından karar

verilinceye kadar o davaya bakamaz. Şu kadar ki, gecikmesinde sakınca bulunan iş ve davalar bunun dışındadır. Daha önce hakkındaki ret talebi mercice reddolunan hakimin, aynı durum ve olaylara dayanarak yeniden reddedilmesi hali, hakimin davaya bakmasına engel oluşturmaz.

Ret talebinin merci tarafından kabul edilmemesi halinde, reddi istenen hakim davaya bakmaya devam eder.

Ret talebinin kötü niyetle yapıldığının anlaşılması ve esas yönünden kabul edilmemesi halinde, talepte bulunanların her biri hakkında beş yüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar disiplin para cezasına hükmolunur. (HMK m. 42/4) Hakim hakkında aynı davada aynı tarafça ileri sürülen ret talebinin reddi halinde verilecek disiplin para cezası, bir önceki disiplin para cezasının iki katından az olamaz. Disiplin para cezasının tahsili için, davaya bakan mahkeme, dosyanın geliş tarihinden başlayarak iki hafta içinde gereğini yapar.

Ret Talebine İlişkin Kararlara Karşı İstinaf

Esas hüküm bakımından istinaf yolu kapalı bulunan dava ve işlerde, hâkimin reddi talebiyle ilgili merci kararları kesindir. Esas hüküm bakımından istinaf yolu açık bulunan dava ve işlerde ise ret talebi hakkındaki merci kararlarına karşı tefhim veya tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde istinaf yoluna başvurulabilir; bu hâlde 347. madde hükmü uygulanmaz. Bölge adliye mahkemesinin bu husustaki kararları kesindir. Ret talebinin reddine ilişkin merci kararının bölge adliye mahkemesince uygun bulunmayarak kaldırılması veya ret talebinin kabulüne ilişkin merci kararının bölge adliye mahkemesince uygun bulunması hâlinde, ret sebebinin doğduğu tarihten itibaren reddedilen hâkimce yapılmış olan ve ret talebinde bulunan tarafça itiraz edilen esasa etkili işlemler, davaya daha sonra bakacak hâkim tarafından iptal olunur.

Sonuç

Hakimin davaya bakmaktan yasaklılığı ve reddi adil yargılanma hakkının bir gereğidir. HMK’da bu konuda HUMK ‘tan farklı olarak hakimin yasaklılık sebepleri yine tahdididir, fakat genişletilmiştir. akimin reddi süreye tabidir. Yasaklılık ise yargılama bitinceye kadar her aşamada, yargılama bittikten sonra ise maddi anlamda kesinlik kazanan kararlar için yargılamanın yenilenmesi davasıyla ileri sürülebilir. Hakimin yasaklı olduğunu ileri sürebilmesi için vekaletnamesinde özel yetkisinin olması gerekmez. Ancak hakimin reddi isteminde bulunabilmesi için avukatın bu hususta özel yetkisinin bulunması gerekir. Hakimin davadan çekinmesi üzerine ,davaya başka bir yargıç tarafından devam edilir. Hakimin reddi durumunda ise başka bir mahkemenin ret nedenini inceleyerek karar vermesi gerekir. Çekinme kararına karşı kanun yollarına başvuru kabul edilmiştir. Hakimin reddi talebinin incelenmesinde serbest delil sistemine geçilmiştir. Konuyla ilgili hükümlerdeki değişikliklerde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi gibi, taraf olduğumuz sözleşmelere uyum sağlanmak amaçlanmıştır.

AV. CEMİLE YAZAR DURGUT